Bitkiler sandığımızdan çok daha akıllı. Mesela Venüs sinekkapan çiçeği, saymayı biliyor. İki kez dokunulduğunda tuzağını kapatıyor, üç kez dokunulduğunda ise sindirim enzimleri harekete geçiyor. Ağaçlar, besinleri toprak altındaki mantar ağları üzerinden paylaşıyor. Domateslere hastalık taşıyıcı organizmalar saldırdığında aynı yeraltı ağı üzerinden diğerlerini uyaran kimyasallar salgılıyorlar. Yani bu mantar ağları tıpkı bir veri ağı gibi iş görüyor. Peki bunlar sadece çevreye verdikleri pasif tepki mi, yoksa bitkiler gerçekten yaptıklarının farkında mı? Uzak bir ihtimal gibi görünüyor, ancak kısa süre önce gerçekleştirilen bir deneye göre bilinçleri bile olabilir.
Pavlov’un köpeği, zil sesiyle ödülü ilişkilendirmeyi öğrenmişti. Sydney Üniversitesinden Monica Gagliano da benzer bir deneyi bitkiler üzerinde yapmaya karar verdi. Öncelikle bezelye bitkilerini Y şeklinde bir labirent şeklinde büyütmeye başladı. Bitkiler içgüdüsel olarak labirentin iki kolundan birinin ucuna yerleştirilmiş mavi ışığa doğru gelişmeye başladılar. Ardından mavi ışık, düşük hızda çalışan bir vantilatörün yanına yerleştirildi. Kısa bir süre sonra vantilatör tek başına başka bir konuma alındığında, bitkiler bu tarafa yöneldi. Gagliano, “Bitkiler ışığın nerede olabileceğini belirlemek için vantilatörün konumunu kullandılar” diyor ve bu çalışmanın bitkilerin tıpkı hayvanlar gibi öğrenme ve hatırlama yetenekleri olabileceğini, eğer durum böyle ise bilinçli de olabileceklerini düşünüyor. Doğal olarak meslektaşlarından hem olumlu, hem de ters tepkiler yağdı.
Örneğin California Üniversitesinden bitki biyoloğu Lincoln Taiz, bitkilerde bilinç geliştirmek için yeterli donanım olmadığını belirtti. Ancak Gagliano, bitkilerde bir nevi sinir sisteminin var olduğunu söylüyor. Kısa bir süre önce yapılan bir araştırmada, glutemat adlı bir kimyasal ajanın kalsiyum iyonlarını tetikleyerek bitki üzerinde – hayvandaki elektriksel uyarıya benzer – bir etki yarattığı kanıtlanmıştı. Gagliano, “Bitkilerde bilinç mevcutsa bu mekanizmanın hayvandakine birebir benzemesini beklememeliyiz. Evrimsel olarak ortak ataları çok uzaktan akraba” diyor. Taiz, Gagliano’nun test deneklerine insan vasıfları yüklüyor olabileceğini, bahsedilen davranışların bir bilinç olmadan da gerçekleşebileceğini savunuyor. Diğer taraftan Gagliano, “Ben bitkilerin bilinçli olduğunu söylemiyorum, açık fikirli olmamız gerektiğini hatırlatıyorum” diyor. Bilinç, zaten tanımlanması zor kanıtlanması çok daha zor bir oldu. Şimdilik bitkilerin bilince sahip olduğunu kesin olarak kanıtlayacak bir deney yok, fakat tersini kanıtlayacak bir çalışma da yok. Gagliano, “Benim çalışmama benzer çalışmalarla bu durumu araştırmak için bir altyapı oluşturulabilir” diyor. İhtiyacımız olan tek şey veri.
